Bir kriz anında yardım istemeniz gerekse nerede bulunmak isterdiniz? Birçok insanın bulunduğu ve yardım bulabilme ihtimalinizin fazla olduğu kalabalık bir yerde mi, yoksa sizi sadece bir kişinin gördüğü bir odada mı? Kalabalık bir yerin sizi daha güvende hissettirdiğini duyar gibiyim. Belki de bu deneyler kararınızı tekrar gözden geçirmenize sebep olur.
13 Mart 1964'ün erken saatlerinde dramatik bir cinayet vakası yaşandı. 28 yaşındaki Kitty Genovese Queens'in Kew Gardens semtinde, Austin Caddesi'ndeki bir dizi dükkanın üstündeki bir dairede, yaşadığı sokağın karşısındaki apartmanın önünde bıçaklandı. İki hafta sonra The New York Times , 38 tanığın saldırıyı gördüğünü veya duyduğunu ve hiçbirinin polisi aradığını veya yardımına gelmediğini iddia eden bir makale yayınladı. Tanıklar zaten birinin polisi aramış ve yardıma gitmiş olduğunu düşünerek harekete geçmediklerini belirttiler.
Olay, seyirci etkisi veya "Genovese sendromu" olarak bilinen şeyin araştırılmasına yol açtı ve birçok araştırmaya ön fikir oldu.
Bibb Latane ve John Darley, az önce bahsettiğimiz Kitty cinayetine benzer bir olayı deneylerine konu edindiler.
Bu deneyde katılımcılar 3 gruba ayrılıyor ve göstermelik birer anket doldurmaları rica ediliyor. Birinci odada tek bir katılımcı, ikinci odada 3 son odada ise 1 katılımcı ve iki sahte katılımcı olmak üzere 3 kişi bulunuyor.
Katılımcılar anketleri doldururken odanın altından hafifçe duman verilmeye başlanıyor. Peki 3 odaya da konumlandırılmış katılımcılar buna nasıl tepki veriyorlar?
İlk odada tek başına olan katılımcıların %75’i dışarı çıkarak dumanı haber veriyor.
3 katılımcının olduğu 2. odada bu oran %38’e düşüyor.
3. odada ise 2 sahte katılımcı dumana göz atıp kafalarını geri çeviriyorlar ve diğer gerçek katılımcının tepki verme oranı %10 olarak ölçülüyor.
Deneyin bulgusu olarak kişi sayısı ile sorumluluk alma davranışı arasında negatif yönde bir korelasyon gözlenmektedir.
Her ne kadar zihinlere tutarsız gibi gelse de, kişi sayısı arttıkça yardım etme davranışının oran olarak düşmesi açıklanabilir bir durumdur. Sorumluluk aynı zamanda risk almayı da içinde barındırır. Kriz çözebilme, kompleks olan durumu anlamlandırabilme gibi yetkinliklerde yetersizlik hissine sahip olunması, aynı şiddete maruz kalabilme ihtimalinin getirdiği duygulanım gibi koşullar yardım etme davranışını ketleyebilmektedir. Etraftaki insan sayısı arttıkça da bu riski bireyin yerine alabilecek farklı seçenekler doğurur. Bu durum yardım etme davranışının sorumluluk duygusunun paylaşılmasına yol açar. “Biri zaten yardım etmiştir, ya da birazdan edecektir” düşüncesini yaratır.
Peki Sahnede Sergilenen Oyun Bu Sefer Mobbing Olursa?
İş hayatının motivasyon kırıcı eylemi, son zamanlarda iş dünyasının gündeminde olan mobbing…Seyirci etkisine mobbing eylemlerinde de rastlıyoruz. Tınaz’ın (2006a) da ifade ettiği gibi, mobbingin farkında olan izleyici konumdaki diğer çalışanlar mobbingi durdurmak amacıyla herhangi bir girişimde bulunmadıklarında, bu kişiler de mobbing uygulayıcısının yanında yer almış kabul edilmelidir. Mobbingi fark eden diğer çalışanların herhangi bir tavır almaktan kaçınmaları, mobbing uygulayanı durdurmamaları, olayı görmezden gelmeleri, mobbing mağdurunun daha fazla yalnız hissetmesine ve dolayısıyla mobbing sürecinden aldığı zararın artmasına neden olacaktır. Olaya tanıklık eden bazı çalışanların ise, mobbing uygulayıcısına duydukları yakınlık, mobbingciden korkmaları ya da herhangi bir başka nedenle zaman zaman mobbing eylemlerine katıldıkları görülmektedir. Mobbing sürecinde yer alan diğer çalışanları gösterdikleri davranışlara göre Tınaz (2006a), diplomatik izleyici, yardakçı izleyici, fazla ilgili izleyici, bir şeye karışmayan izleyici ve ikiyüzlü yılan izleyici olarak gruplandırmıştır.
Diplomatik İzleyici: Genellikle çatışmaların uzlaşma ile çözülmesinden yana olan, çatışmalarda arabuluculuk yapan kişidir. Bu kişiler, arabuluculuk girişimleri nedeniyle kimilerince sevilirken, kimilerince istenmezler.
Yardakçı İzleyici: Genellikle amir tarafından uygulanan mobbingin farkında olan, mobbing uygulayana destek veren; ancak bu özelliğinin fark edilmemesi için uğraşan, mobbing uygulayıcısına sadık bir izleyici türüdür.
Fazla İlgili İzleyici: Mobbing mağdurunun durumuyla ilgilenmeye çalışan; ancak mağdurun özel alanına çok fazla girmeye çalışması sebebiyle bir süre sonra mağdurda memnuniyetsizlik ve rahatsızlık oluşmasına neden olan izleyicidir. Bazı durumlarda mağdur, kendisini strese sokan bu izleyiciyi ikinci bir mobbing uygulayıcısı gibi algılamaya başlar.
Bir Şeye Karışmayan İzleyici: Ne mobbing mağduruna yaşadığı olumsuz süreçte destek vermek üzere bir girişimde bulunur; ne de mobbing uygulayıcısını destekler. Uygulanan psikolojik tacize karşı tamamen ilgisiz ve duyarsızdır.
İki Yüzlü Yılan İzleyici: Görünüşte olaylara hiç karışmıyor izlenimi verse de, bu kişiler gerçekte belli bir görüş ve düşünceye hizmet etmektedirler. Genellikle mobbingciye destek çıkar veya kendine de psikolojik taciz uygulanacağından korkarak kurbana yardım etmeyi reddeder. Sahte, masum izleyici, kendini sağlama alma yönünde davranışlarda bulunur.
Mobbinge maruz kaldığımız bir anda yardıma ihtiyacımız olduğunda etrafımızda kalabalık olması bizi güvende hissettirir değil mi? Ne kadar çok kişi durumumuzun farkındaysa o kadar fazla yardım elde edebiliriz. Ya da öyle değil mi? Bir kişiyi odağımıza alıp yardım istemek daha işlevsel olabilir. Bulunduğumuz ortamda başka biri maruz kalıyorsa bu etkiyi fark edebilmek çok şey değiştirir. Seyirci etkisi aslında suç olarak görülmüyor olsa da mağdura en az suçlu kadar etkisi olmaktadır. Sizi yönlendiren bu etkinin gerektiği anlarda farkında olup müdahale edebilmenizi umuyoruz. Susmak suça ortak olmaktır.
Hayatın her alanında karşımıza çıkabilen bu etki, farkındalığını ulaşamadığımızda bizi sessiz bir canavara dönüştürür. Sahnede oynanan her oyunu kendimizi seyirci sanarak izleriz. Oysa asıl sahne hayatın kendisiyken bu piyeste rolümüz “sessiz canavar” olmamalı.
Comments